Romeins verleden
Het grondgebied van de gemeente Mook en Middelaar was in de Romeinse tijd een belangrijke locatie. In de gemeente zijn twee archeologische vondsten gedaan die regionaal én nationaal van betekenis zijn.
Begin van de jaartelling
Rond het begin van de jaartelling vestigden de Romeinen zich in het huidige Nederland. De noordelijke grens van het Romeinse Rijk (de limes) lag in de buurt van de Rijn. Het zuiden van de limes, waaronder de huidige gemeente Mook en Middelaar, behoorde tot het Romeinse Rijk. Het gebied dat nu onder de gemeente Mook en Middelaar valt, lag aan een belangrijke Romeinse route die van Tongeren in België via Cuijk naar Nijmegen liep. De stuwwal en de Maas boden veel voordelen, zowel vanuit strategisch als praktisch perspectief. De Romeinen bouwden hun villacomplexen het liefst op hoger gelegen grond en de Maas zorgde voor stromend water en goede transportmogelijkheden. Diverse archeologische vondsten, zoals grafvelden, bewijzen dat er in deze omgeving veel bewoning in de Romeinse tijd was. Tussen Mook en Middelaar was een opvallende clustering van nederzettingen.
Laat-Romeinse brug over de Maas bij Middelaar
In de vierde eeuw na Chr. legden de Romeinen een brug over de Maas bij Cuijk en Middelaar aan. Er zijn in Nederland van slechts twee Romeinse bruggen resten teruggevonden, waarvan er zich dus één in de gemeente Mook en Middelaar bevindt. De restanten van de brug kwamen in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw tijdens laag water tevoorschijn. In 1989 is vervolgens door duikers nader onderzoek verricht. De restanten van de brug omvatten palen die als fundering voor pijlers hebben gediend en losliggende blokken bewerkt natuursteen van de opbouw. De lengte van de brug moet ongeveer 450 meter zijn geweest. De brug heeft een belangrijke rol gespeeld in de aanvoer van personen en goederen naar het Romeinse castellum (fort) te Cuijk. Beide bouwwerken maakten deel uit van een verdedigingssysteem dat de Romeinen nodig hadden voor bescherming tegen vrije Germanen die regelmatig de Rijn overstaken: de Franken. Bij de Maas bij Middelaar staat een informatiebord met kunstwerk over de gevonden brug.
Romeinse villa op de Sint Jansberg
Op de Sint Jansberg zijn in de vorige eeuw resten gevonden van het grootste burgerlijke gebouw uit de Romeinse tijd in Nederland. De Romeinse villa is afkomstig uit de tweede eeuw na Christus. Het gaat om de restanten van een groot hoofdgebouw met afmetingen van circa 84 x 22 meter. Het gebouw bestond uit een centraal deel en twee vleugels, waarvan er één een badgebouw was. De villa werd bewoond van begin tweede tot halverwege de derde eeuw na Chr. Sinds 1978 is de vindplaats van de resten van de villa een wettelijk beschermd archeologisch monument. De Romeinse villa is in beheer bij Natuurmonumenten. Ter bescherming zijn in 2006 de ondergrondse resten van de villa geconsolideerd. Tegelijkertijd is de geschiedenis bovengronds weer zichtbaar gemaakt door middel van een buisconstructie.
Kleinere Romeinse vondsten
Behalve de hierboven beschreven grotere vondsten, zijn er in het verleden ook ‘kleinere’ archeologische vondsten uit de Romeinse tijd gedaan. Ook deze vertellen het verhaal van het Romeinse verleden in deze gemeente. Op het terrein van Maasstaete in Mook zijn in de jaren negentig restanten van een Romeinse nederzetting aangetroffen. Eind negentiende eeuw is op een eilandje in de Mookerplas, het ‘heibergske’, een sarcofaag uit de Romeinse tijd gevonden. Deze zou begin twintigste eeuw aan Museum Kam zijn verkocht en vervolgens is deze naar het museumdepot verplaatst.