Een democratie wordt in het bijzonder gekenmerkt door vrije en geheime verkiezingen. Vrij en geheim omdat iedereen de stem anoniem kan uitbrengen, zodat niemand je daarop kan aanspreken of, nog erger, vervolgen. Er zijn veel landen in de wereld waar de inwoners niet hun stem mogen uitbrengen. Het is dus een (voor)recht om te mogen stemmen. Op 16 maart 2022 (en in verband met corona ook op maandag 14 maart en dinsdag 15 maart) zijn er weer gemeenteraadsverkiezingen. We kiezen dan ons gemeentebestuur. In ons land heeft iedereen vanaf 18 jaar het recht om te gaan stemmen (actief kiesrecht) en om verkozen te worden (passief kiesrecht). Bij de verkiezingen voor de gemeenteraad hebben ook niet-Nederlanders dezelfde rechten om te mogen stemmen, wanneer zij tenminste vijf jaar onafgebroken legaal in Nederland verblijven. 

Willem Gradisen, burgemeester

Het passieve kiesrecht

Dit eerste artikel over de gemeenteraadsverkiezingen gaat over het passieve kiesrecht. Dus het recht om gekozen te worden.

Volksvertegenwoordiging

Bij verkiezingen kiezen we een volksvertegenwoordiging. Het woord zegt het al: de mensen die worden gekozen vertegenwoordigen de bevolking. Dit is de zogenaamde volksvertegenwoordigende rol van een gemeenteraadslid. Bij de gemeenteraadsverkiezingen zijn degenen die als  gemeenteraadslid worden gekozen de lokale volksvertegenwoordigers. Namens de bevolking zijn zij, als gekozenen, gerechtigd om voor een periode van vier jaar (tot aan de volgende gemeenteraadsverkiezingen) alle belangrijke gemeentelijke besluiten te nemen. Zij gaan ook over de beslissingen waaraan het gemeentelijk geld wordt uitgegeven en of lokale belastingen (bijvoorbeeld de onroerend zaakbelasting) al dan niet moeten worden verhoogd en op welke uitgaven eventueel moet worden bezuinigd. De raadsleden gaan dus over het geld, met een deftig woord heet dit het budgetrecht van de gemeenteraad. 

Wethouders

De gemeenteraadsleden maken (in meerderheid) tevens uit wie de wethouders worden. Samen met de (benoemde en dus niet gekozen) burgemeester maken deze, door de gemeenteraad gekozen, wethouders deel uit van het dagelijks bestuur. Dit wordt ook wel het College van Burgemeester en Wethouders genoemd. De gemeenteraad heeft een kaderstellende rol, d.w.z. geeft in grote lijnen aan wat het dagelijks bestuur moet doen (ofwel: geeft kaders aan). Daarnaast controleert de gemeenteraad het College; dit is de controlerende rol.

Aantal gemeenteraadsleden

Hoeveel raadsleden een gemeente mag hebben is vastgelegd in de wet. Hoe meer inwoners een gemeente heeft, des te groter is de gemeenteraad. Als maximum is in de gemeentewet bepaald een aantal van 45 gemeenteraadsleden. Dit geldt voor gemeenten met meer dan 200.000 inwoners. De gemeente Mook en Middelaar heeft bijna 8.000 inwoners en daarom 13 gemeenteraadsleden.

Kandidaat stellen

Mensen die zich kandidaat stellen om gekozen te worden doen dit via lijsten ofwel politieke partijen. Dat kunnen landelijke partijen zijn die met lokale afdelingen meedoen aan de verkiezingen in die gemeente. Het kunnen ook lokale partijen zijn, dat wil zeggen lijsten die alleen uitkomen in die bepaalde gemeente.

Burgemeester Willem Gradisen